Η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Θεσμών, Αξιών και Επιτρόπου Διοικήσεως, κατά τη διάρκεια της συνεδρίας στις 31/05/2023, συζήτησε το ακόλουθο θέμα:
Έλλειψη μηχανισμών ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances)
Η Επιτροπή συζήτησε το πιο πάνω θέμα μέσω του οποίου εξετάστηκαν τα διαχρονικά προβλήματα που παρουσιάζονται στην Κυπριακή Δημοκρατία λόγω έλλειψης μηχανισμών ελέγχων και ισορροπιών (checks and balances) σε σχέση με θεσμούς και ευρύτερα σε σχέση με ζητήματα εξουσίας και λειτουργίας του κράτους.
Θεσμικά αντίβαρα για τη συγκέντρωση εξουσιών αναζητά η Επιτροπή Θεσμών
Θεσμικά αντίβαρα για τη συγκέντρωση εξουσιών στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στον Γενικό και στον Βοηθό Γενικό Εισαγγελέα ή σε άλλους θεσμούς, αναζητά η Επιτροπή Θεσμών, στην οποία άνοιξε, ύστερα από αυτεπάγγελτη εισήγηση, συζήτηση για τη δυνατότητα εκσυγχρονισμού του Συντάγματος.
Στη συνεδρίαση ήταν προσκεκλημένοι ακαδημαϊκοί από δημόσια και ιδιωτικά πανεπιστήμια, οι οποίοι συμφώνησαν με την ανάγκη για εκσυγχρονισμό, εκφράζοντας όμως προβληματισμούς σχετικά με το γεγονός ότι η ιδιάζουσα παρούσα συνθήκη οφείλεται στην εφαρμογή του Δικαίου της Ανάγκης μετά το 1964.
Εισάγοντας το θέμα, ο Πρόεδρος της Επιτροπής, Δημήτρης Δημητρίου, σημείωσε ότι στόχος της συζήτησης είναι να εξεταστεί αν και πως μπορούν να περιοριστούν οι θητείες ανεξάρτητων αξιωματούχων, αναφέροντας ως παράδειγμα ότι σήμερα, το αξίωμα του Βοηθού Γενικού Εισαγγελέα μπορεί να υπηρετεί το ίδιο πρόσωπο έως και περισσότερα από 20 χρόνια. «Αυτό δεν βοηθά τη δημοκρατία», εξήγησε ο κ. Δημητρίου, ο οποίος έκανε επίσης λόγο για «εξουσία αυτοκρατορικών διαστάσεων του Προέδρου της Δημοκρατίας».
Οι τοποθετήσεις των ακαδημαϊκών που συμμετείχαν στη συνεδρίαση, συνηγόρησαν στη διαπίστωση ότι το Δίκαιο της Ανάγκης, που ίσχυσε από το 1964 μετά την αποχώρηση των εκπροσώπων της τ/κ κοινότητας από τους θεσμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας, δημιουργεί δυσλειτουργίες 60 χρόνια μετά, καθώς ο αρχικός σκοπός ήταν να είναι μία προσωρινή λύση ανάγκης.
Ενδεικτικά, ο Κώστας Παρασκευά, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, εξήγησε ότι πολλά θεσμικά αντίβαρα που υπήρχαν στο Σύνταγμα του ’60, το οποίο είχε καταρτιστεί με τρόπο τέτοιο ώστε να συμβιβάσει τις θέσεις δύο κοινοτήτων, σήμερα δεν λειτουργούν. Υπογράμμισε, δε, ότι στο πλαίσιο της συζήτησης που ξεκίνησε στη Βουλή, θα εγερθούν ζητήματα που αφορούν στο Δίκαιο της Ανάγκης, επισημαίνοντας ότι αυτό, αν και προσωρινό, έχει πάρει χαρακτήρα μονιμότητας. Αναφέρθηκε, επίσης, στη μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης, λέγοντας ότι στο πλαίσιο αυτής, η δικαστική εξουσία κράτησε τα προνόμια που είχε.
Την άποψη ότι το Δίκαιο της Ανάγκης έχει φτάσει το όριο ζωής του και ότι δεν είναι καλό, για κάποιον που βλέπει απ’ έξω, να υπάρχει Δίκαιο της Ανάγκης για 60 χρόνια, εξέφρασε στη συνεδρίαση ο Κωνσταντίνος Τσιμάρας, Κοσμήτορας και Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου. Ακολούθως, ανέφερε ότι η Κύπρος δεν είναι η μοναδική χώρα που έχει αυτό το πρόβλημα, παραπέμποντας στο παράδειγμα της Δυτικής και της Ανατολικής Γερμανίας. Αναφέρθηκε, ακόμα, στον μεταβατικό νόμο, ως μία προσωρινή μεταβατική λύση, μέχρι την ψήφιση νέου συντάγματος, ενώ υπερθεμάτισε υπέρ του συλλογικού, αντί ατομικού, χαρακτήρα, των ανεξάρτητων Αρχών.
Από την πλευρά της Νομικής Υπηρεσίας, η εκπρόσωπος που συμμετείχε στη συνεδρίαση έθιξε τις ιδιαιτερότητες που υπάρχουν στο Δίκαιο της Ανάγκης, το οποίο, ως νομικό κατασκεύασμα, διασφάλισε τη συνέχεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως είπε χαρακτηριστικά. Σημείωσε, ακόμα, ότι δεν έγινε κατάχρηση από τότε που υιοθετήθηκε, ώστε να οδηγηθούμε σε άλλες πολιτειακές καταστάσεις, αλλά ότι έγινε χρήση μόνο εκεί που έπρεπε.
Σε δηλώσεις του μετά τη συνεδρίαση, ο κ. Δημητρίου, είπε ότι «είναι μια σημαντική μέρα σήμερα στη Βουλή», επειδή ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση, που καθυστέρησε πολλά χρόνια. «Είμαστε σε φάση ωρίμανσης που χρειάζεται, για να συζητήσουμε για το πως θα υπάρχουν θεσμικά αντίβαρα στη λειτουργία της Δημοκρατίας», ανέφερε, προσθέτοντας ότι «δεν μπορεί το 2023 να θεωρείται φυσιολογικό να υπάρχει υπερεξουσία συγκεντρωμένη, είτε στο Πρόεδρο της Δημοκρατίας, είτε στους Γενικούς Εισαγγελείς, είτε σε άλλους θεσμούς».
Σημείωσε, δε, ότι έχει γίνει συζήτηση και προεκλογικά για το θέμα αυτό και ότι «ήταν προτάσεις και των τριών βασικών υποψηφίων στις εκλογές, αυτές οι αλλαγές που ζητούμε σήμερα. Είμαστε σε καλό δρόμο και θα συνεχίσουμε τη συζήτηση σε σύντομο χρόνο, για να δούμε που οδηγούμαστε», ανέφερε.
Στις δηλώσεις της η Βουλευτής του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, έκανε λόγο για υπερσυγκέντρωση εξουσιών στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, «ο οποίος μπορεί να ελέγχει το κράτος με τρόπο που εμείς επισημαίνουμε επικριτικά όταν συμβαίνει σε άλλα κράτη», όπως είπε. «Ο Πρόεδρος έχει τη δυνατότητα να διορίζει ανέλεγκτα όποιον θέλει, όπου θέλει. Άρα με τον διορισμό ενός Γενικού Εισαγγελέα, ενός Γενικού Ελεγκτή, μπορεί ο όποιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας να διασφαλίσει τον απόλυτο έλεγχο του κράτους», πρόσθεσε, κάνοντας λόγο για «ηγεμονικές εξουσίες» και για «γεγονός που διαβρώνει την ποιότητα της δημοκρατίας, την ίδια την δημοκρατία».
Ανέφερε, ακολούθως, ότι «ο Γενικός Εισαγγελέας, ενώ παλεύουμε για διαφάνεια, έχει ως προνόμιο το ανέλεγκτο σε ζητήματα αναστολών ποινικών υποθέσεων, να αποφασίζει δηλαδή την αναστολή της ποινικής δίωξης για οποιαδήποτε υπόθεση χωρίς να είναι υποχρεωμένος να δώσει εξηγήσεις» και υπενθύμισε ότι «για συγκεκριμένη υπόθεση, υπάρχει καταγγελία από την Ελεγκτική Υπηρεσία στην Αρχή κατά της Διαφθοράς».
«Αν θέλουμε να έχουμε ένα κράτος πραγματικά δημοκρατικό πρέπει να αναγνωρίσουμε τα δυσλειτουργικά στοιχεία και να προσπαθήσουμε να τα διορθώσουμε. Αλλιώς θα διαιωνίζονται τέτοια φαινόμενα», ανέφερε. Εξάλλου, κατά τη συνεδρίαση, η κ. Χαραλαμπίδου πρότεινε όπως διοργανωθεί ημερίδα της Βουλής γύρω από το θέμα αυτό, με σκοπό να παρουσιαστούν εκτενέστερα οι απόψεις πανεπιστημιακών.
Με παρέμβασή του στη συνεδρίαση, ο Βουλευτής της ΔΗΠΑ, Μαρίνος Μουσιούττας, αναγνώρισε ότι πρέπει να γίνουν εκσυγχρονισμοί στο Σύνταγμα. Σημείωσε, όμως, ότι η Βουλή θα πρέπει να ψηφίσει και για περιορισμό στις θητείες των βουλευτών, παράλληλα με τον περιορισμό της θητείας άλλων αξιωματούχων.
Η Βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, σημείωσε κατά τη συνεδρίαση ότι για να λειτουργεί σωστά η δημοκρατία, πρέπει να υπάρχουν πραγματικά ανεξάρτητοι θεσμοί. Πρόσθεσε, δε, ότι το επίπεδο της δημοκρατίας στην Κύπρο είναι προβληματικό. Υπερθεμάτισε επίσης τον περιορισμό θητειών για τους Βουλευτές.
Συναφείς δημοσιεύσεις στα ΜΕ:
Stockwatch: Αναζητούν αντίβαρο σε θεσμικές εξουσίες
Επιπρόσθετα, η Επιτροπή εξέτασε την ακόλουθη πρόταση νόμου:
Η Επιτροπή εξέτασε την πιο πάνω πρόταση νόμου σκοπός της οποίας είναι ο εξορθολογισμός του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου για το πόθεν έσχες με την πλήρωση κενών και την αντιμετώπιση άλλων δυσλειτουργιών που παρατηρήθηκαν κατά την εφαρμογή του.
Σε καλό δρόμο η ψήφιση της ψηφιακής δήλωσης Πόθεν Έσχες
Βεβαιότητα ότι η αναθεώρηση του νόμου για την ψηφιακή υποβολή δήλωσης Πόθεν Έσχες των αξιωματούχων θα προχωρήσει για ψήφιση πριν τη θερινή διακοπή των εργασιών της Βουλής εξέφρασε ο Πρόεδρος της Επιτροπής Θεσμών, Δημήτρης Δημητρίου, μετά τη συνεδρίαση που εξέτασε εκ νέου το θέμα.
Κατά τη συνεδρίαση, οι Βουλευτές στην πλειοψηφία τους έκριναν τον Έφορο Φορολογίας ως καταλληλότερο θεσμό για τον έλεγχο των δηλώσεων. Συζητήθηκε επίσης η συχνότητα των δηλώσεων, καθώς και η εκκρεμότητα με τον έλεγχο του πόθεν έσχες των Δικαστών.
Ο Γενικός Διευθυντής του Υφυπουργείου Έρευνας και Καινοτομίας, Στέλιος Χειμώνας, κατά τη συζήτηση ανέφερε ότι η ετοιμασία της ψηφιακής πλατφόρμας έχει ολοκληρωθεί στο πρώτο στάδιο και, αφού λάβει τη θετική γνωμάτευση του Γραφείου της Επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, θα προχωρήσει άμεσα και η ετοιμασία του δεύτερου σταδίου.
Όπως εξήγησε ο κ. Δημητρίου, απαντώντας μετά τη συνεδρίαση σε ερωτήσεις δημοσιογράφων, το μηχανογραφικό σύστημα είναι ήδη έτοιμο να δεχθεί τις πρώτες δηλώσεις, όταν ψηφιστεί η νομοθεσία. Σημείωσε ότι το δεύτερο στάδιο δε θα καθυστερήσει και ότι η έγκριση της Επιτρόπου Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων είναι απαραίτητη για την ταυτοποίηση των στοιχείων, ώστε να γίνεται επαλήθευση μέσω ταυτόχρονης παρακολούθησης με τα αρχεία των κυβερνητικών τμημάτων.
Ο καθορισμός του φορέα που θα συνεπικουρεί τη Βουλή στον έλεγχο των δηλώσεων, απασχόλησε ιδιαίτερα τους Βουλευτές, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους πρότειναν το έργο αυτό να αναλάβει ο Έφορος Φορολογίας.
Με παρέμβασή του στη συνεδρίαση, ο Έφορος Φορολογίας, Σωτήρης Μαρκίδης, σημείωσε ότι η Υπηρεσία είναι σε θέση να αναλάβει ένα τέτοιο έργο, καθώς αυτή είναι η εργασία που επιτελεί. Καθόρισε, δε, ως θετική παράμετρο το γεγονός ότι και η Υπηρεσία ελέγχεται, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «είναι ασπίδα» το γεγονός ότι ο Γενικός Ελεγκτής έχει πρόσβαση στα αρχεία του Τμήματος Φορολογίας, ενώ επεσήμανε ότι και η μηχανογράφηση είναι στοιχείο που διασφαλίζει το έργο του.
Όσον αφορά τη συχνότητα υποβολής δηλώσεων, ο Έφορος σημείωσε ότι όσο μικραίνει η περίοδος υποβολής δήλωσης, τόσο πιο εύκολο είναι να εντοπιστούν προβλήματα. Εξήγησε, όμως, ότι επαφίεται στη Βουλή να επιλέξει αν η δήλωση θα γίνεται ανά έτος ή ανά δύο έτη. Υπέρ της ετήσιας υποβολής δήλωσης τάχθηκαν αρκετοί Βουλευτές, καθώς επίσης και ο εκπρόσωπος του Υπουργείου Δικαιοσύνης, σημειώνοντας ότι με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνεται παράλληλη εξέταση με τη φορολογική δήλωση.
Τη συνεδρίαση απασχόλησε, επίσης, το ενδεχόμενο να χρειαστούν αλλαγές στη νομοθεσία, προκειμένου να εφαρμοστεί η υποβολή δηλώσεων μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου μετά τη συνεδρίαση, ο κ. Δημητρίου επεσήμανε ότι το σώμα της Επιτροπής οφείλει να εξετάσει όλα τα ζητήματα, ώστε να μην προκύψουν νομοτεχνικά ή άλλα κωλύματα και να μπορέσει να εφαρμοστεί η νομοθεσία.
Στο πλαίσιο της συζήτησης, εξάλλου, τέθηκε εκ νέου το ζήτημα για τον έλεγχο του πόθεν έσχες των Δικαστών, κάτι το οποίο δεν κατάφερε να νομοθετήσει η Βουλή προηγουμένως, καθώς το δικαστικό σώμα, ως ανεξάρτητη Αρχή, είχε αναφέρει ότι θα εφαρμόσει δική του ρύθμιση για το εν λόγω θέμα.
«Θέλουμε και θα τα καταφέρουμε να ψηφίσουμε την αναθεωρημένη νομοθεσία πριν τις καλοκαιρινές διακοπές», ανέφερε σε δηλώσεις του μετά τη συνεδρίαση ο κ. Δημητρίου, εκφράζοντας βεβαιότητα ότι εντός Ιουνίου θα ολοκληρωθεί η συζήτηση και πριν τις 15/7 θα ψηφιστεί ο νόμος, ώστε οι επόμενες δηλώσεις να γίνουν ηλεκτρονικά. «Είδαμε ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν σε σχέση με την ηλεκτρονική δήλωση», πρόσθεσε. Επίσης, ως σοβαρή ανέδειξε την πρόταση να είναι ο Έφορος Φορολογίας ο θεσμός που θα βοηθά τη Βουλή στον έλεγχο.
Αναφέρθηκε, επίσης, στην πρόθεσή του να εγγράψει αυτεπάγγελτο θέμα την επόμενη εβδομάδα για μία πρόνοια στον νόμο των δημοσίων υπαλλήλων που είναι ανενεργή. «Δεν μπορούμε να συζητούμε για δηλώσεις πόθεν έσχες όλων των πολιτικά και δημόσια εκτεθειμένων προσώπων, αλλά να μην εφαρμόζονται οι πρόνοιες για τους δημοσίους υπαλλήλους», είπε, επισημαίνοντας πόσο σημαντική είναι αυτή η πρόνοια και να δηλώνουν οι δημόσιοι λειτουργοί το πόθεν έσχες στη Βουλή.
Επίσης, σημείωσε ότι αναδύθηκε ξανά στη συζήτηση το ζήτημα της δικαστικής εξουσίας. Υπενθύμισε ότι η νομοθεσία είχε πέσει ως αντισυνταγματική, με του Δικαστές να εκφράζουν την πρόσθεση να αυτορρυθμίσουν ως ανεξάρτητη εξουσία το ζήτημα του πόθεν έσχες. «Από το 2017 μέχρι το 2023, αν είδατε εσείς πόθεν έσχες των Δικαστών, είδαμε κι εμείς», είπε.
Σε ερώτηση για το κατά πόσον υιοθετεί την άποψη για ετήσια υποβολή δήλωσης, απάντησε καταφατικά, εξηγώντας ότι «θα είναι πολύ πιο εύκολος ο έλεγχος αφού δεδομένης της ηλεκτρονικής δήλωσης θα είναι ζήτημα μερικών λεπτών η δήλωση των αλλαγών που προέκυψαν σε διάστημα 12 μηνών», ενώ σημείωσε ότι ο έλεγχος θα μπορεί να γίνεται παράλληλα με τον έλεγχο των φορολογικών δηλώσεων.
Σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση, η Βουλευτής του ΑΚΕΛ, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, υπογράμμισε ότι το «Πόθεν Έσχες, είναι υπέρτατη ανάγκη να ολοκληρωθεί, να ψηφιστεί και να προχωρήσει άμεσα, προκειμένου η υποχρέωση για κατάθεση των περιουσιακών στοιχείων να γινεται με τον πλέον διαφανή τρόπο. «Θα πρέπει να εκσυγχρονιστεί η νομοθεσία και σε αυτή να συμπεριληφθούν και οι πολιτικοί σύμβουλοι των Υπουργών, οι οποίοι ασκούν επιρροή στους Υπουργούς και πολλές φορές, δεδομένου ότι προσλαμβάνονται ένεκα εμπειρογνωμοσύνης, για το πεδίο στο οποίο δραστηριοποιείται ο κάθε Υπουργός, είναι σε θέση να επηρεάζουν τις αποφάσεις του», σημείωσε.
Πρόσθεσε, δε, ότι θα πρέπει επίσης να συμπεριληφθούν και ο Γενικός και ο Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας, όπως και οι πλείστοι ανεξάρτητοι αξιωματούχοι, όπως είναι ο Γενικός Ελεγκτής της Δημοκρατίας. «Μην ξεχνάμε ότι αυτοί έχουν το ανέλεγκτο, άρα οι αναστολές ποινικής δίωξης σε υποθέσεις που αποφασίζουν δεν ελέγχονται, επομένως, αν θέλουμε να λεμέ ότι ζούμε σε πολιτεία με ισονομία, όλοι ανεξαιρέτως θα πρέπει να υποβάλλουν Πόθεν Έσχες», σημείωσε, αναφερθείσα στον θεσμό Γενικού Εισαγγελέα και Βοηθού Γ.Ε.
Εξήγησε, ακόμα, ότι η εισήγησή της για εμπλοκή του Εφόρου Φορολογίας για τον αποτελεσματικό έλεγχο των δηλώσεων, προκύπτει από το γεγονός ότι το Τμήμα Φορολογίας έχει την εμπειρογνωμοσύνη και είναι συνδεδεμένο με όλα αρμόδια τμήματα της κυβέρνησης, για να μπορεί να κάνει αποτελεσματικό έλεγχο όλων των περιουσιακών στοιχείων που δηλώνονται. «Επιπρόσθετα, έχει τη δυνατότητα, αν το επιθυμεί, να εξασφαλίσει και εντάλματα πρόσβασης στους τραπεζικούς λογαριασμούς. Επιπρόσθετα ο Έφορος Φορολογίας ελέγχεται από τον Γενικό Ελεγκτή», ανέφερε.
«Ξέρουμε ότι πολλοί στη δημόσια υπηρεσία δεν έχουν υποβάλει τα Πόθεν Έσχες τους. Ο νόμος πρέπει να είναι ο ίδιος για όλους. Υποβάλλουν, ελέγχονται και διώκονται σε περίπτωση που δεν ανταποκρίνονται στις νομικές τους υποχρεώσεις», ανέφερε ακολούθως η κ. Χαραλαμπίδου, εκφράζοντας τη λύπη της για το γεγονός ότι εξαιρείται από τη διαδικασία ελέγχου το δικαστικό σώμα.
Ο Βουλευτής του ΔΗΚΟ, Ζαχαρίας Κουλίας, με παρέμβασή του στη συνεδρίαση επεσήμανε ότι θα πρέπει να είναι ανεξάρτητη αρχή αυτή που θα ασκεί τον έλεγχο στις δηλώσεις, αναφέροντας ως παράδειγμα την Ελεγκτική Υπηρεσία.
Εξάλλου, ο Βουλευτής του ΔΗΚΟ, Παύλος Μυλωνάς, εξέφρασε ανησυχία κατά τη συνεδρίαση, για τις αντοχές ενός ανθρώπου, όπως ο Έφορος Φορολογίας, απέναντι στις πολιτικές πιέσεις που μπορεί να του ασκηθούν, με την ανάληψη της ευθύνης του ελέγχου του πόθεν έσχες.
Η Βουλευτής του Κινήματος Οικολόγων, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, με παρέμβασή της στη συνεδρίαση ανέφερε ότι ο πιο αρμόδιος θεσμός για τον έλεγχο των δηλώσεων είναι ο Έφορος Φορολογίας, λέγοντας ότι μαζί με τη φορολογική δήλωση είναι εύκολο να γίνεται και η δήλωση του Πόθεν Έσχες.
Συναφείς δημοσιεύσεις στα ΜΕ:
Stockwatch: Από έφορο φορολογίας ο έλεγχος πόθεν έσχες
Stockwatch: Ανώτατο: Έρχεται κανονισμός για πόθεν έσχες δικαστών
Nomoplatform-ΚΥΠΕ
